در حالی که صنعت نفت، گاز و پتروشیمی همچنان موتور محرک اقتصاد ایران به شمار می‌رود، پیمانکاران این حوزه نقش‌آفرینان گمنامی هستند که بار سنگین توسعه را بر دوش می‌کشند. با این حال، نادیده گرفتن جایگاه واقعی آنان و نگاه صرفاً کاسب‌کارانه به نقش پیمانکار، نه‌تنها مانعی بر سر راه پیشرفت پروژه‌هاست، بلکه آسیب‌زننده به بنیان‌های توسعه ملی در حوزه انرژی است. این گزارش نگاهی تحلیلی دارد به اهمیت راهبردی پیمانکاران در این صنعت حیاتی و لزوم بازنگری در نوع مواجهه با آن‌ها.

اختصاصی نفت آرا،در حالی که صنعت نفت، گاز و پتروشیمی همچنان موتور محرک اقتصاد ایران به شمار می‌رود، پیمانکاران این حوزه نقش‌آفرینان گمنامی هستند که بار سنگین توسعه را بر دوش می‌کشند. با این حال، نادیده گرفتن جایگاه واقعی آنان و نگاه صرفاً کاسب‌کارانه به نقش پیمانکار، نه‌تنها مانعی بر سر راه پیشرفت پروژه‌هاست، بلکه آسیب‌زننده به بنیان‌های توسعه ملی در حوزه انرژی است. این گزارش نگاهی تحلیلی دارد به اهمیت راهبردی پیمانکاران در این صنعت حیاتی و لزوم بازنگری در نوع مواجهه با آن‌ها.
نقش‌های کلیدی پیمانکاران در صنعت نفت و گاز
یکم: اجرای پروژه‌های EPC
پروژه‌های بزرگ صنعت نفت و پتروشیمی عمدتاً به‌صورت EPC (مهندسی، تأمین، ساخت) واگذار می‌شوند. پیمانکاران با بر عهده گرفتن کل فرآیند طراحی، تأمین تجهیزات و ساخت، سرعت، هماهنگی و کیفیت اجرای پروژه‌ها را تضمین می‌کنند.
دوم توسعه میادین نفتی و گازی
از حفاری چاه‌ها و ساخت سکوهای دریایی تا احداث واحدهای فرآورشی، پیمانکاران تخصصی داخلی و خارجی نقش اول را در به جریان انداختن منابع نفت و گاز ایفا می‌کنند.
سوم: انتقال فناوری و دانش
پیمانکاران به‌ویژه در پروژه‌های مشترک با شرکت‌های بین‌المللی، فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند حفاری افقی، فرآیندهای شیرین‌سازی، و فناوری‌های کنترل پیشرفته را وارد کشور کرده‌اند.
چهارم: بومی‌سازی تجهیزات
بسیاری از پیمانکاران داخلی توانسته‌اند بخشی از تجهیزات استراتژیک مانند کمپرسورها، مبدل‌های حرارتی، و پمپ‌های فرآیندی را در داخل تولید کنند و ایران را از واردات این اقلام تا حد زیادی بی‌نیاز سازند.
پنجم: ایجاد اشتغال گسترده
پروژه‌های نفت و گاز فرصت‌های شغلی متعددی در سطوح مختلف ایجاد می‌کنند. پیمانکاران با جذب و آموزش نیروی کار، به بهبود معیشت محلی و رشد اقتصادی منطقه‌ای کمک می‌کنند.
ششم: تضمین بهره‌برداری پایدار
در مرحله بهره‌برداری، پیمانکاران بخش تعمیرات و نگهداری (O&M) با مدیریت عملیات فنی و پشتیبانی از تأسیسات، نقشی کلیدی در جلوگیری از توقف تولید و کاهش خسارات ایفا می‌کنند.
پیمانکار؛ شریک توسعه است، نه دلال پروژه
یکی از چالش‌های ساختاری در ایران، نگاه سنتی و کاسب‌کارانه به پیمانکاران است؛ نگاهی که پیمانکار را تنها دریافت‌کننده قرارداد می‌بیند و نه بخشی از بدنه توسعه کشور. این نوع نگرش موجب می‌شود پیمانکار، از جایگاه حرفه‌ای خود فاصله بگیرد و کیفیت، تعهد و نوآوری قربانی هزینه‌های کوتاه‌مدت شود.
در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، پیمانکار به‌عنوان شریک استراتژیک و عامل نوآوری شناخته می‌شود. برای مثال:
• در نروژ، شرکت‌های پیمانکاری نفتی در کنار دولت، در برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری از میدان‌های دریای شمال مشارکت دارند.
• در قطر و امارات، پیمانکاران بخشی از زنجیره تأمین راهبردی محسوب می‌شوند و در فرآیندهای مالی و فنی پروژه‌ها سهیم‌اند.
• در چین، پیمانکاران داخلی نه‌تنها در داخل، بلکه به‌عنوان بازوی توسعه انرژی در آفریقا و آمریکای لاتین حضور دارند.
در حالی که در ایران هنوز برخی دستگاه‌ها، پیمانکار را صرفاً بر مبنای پایین‌ترین قیمت انتخاب می‌کنند، در کشورهای توسعه‌یافته معیارهایی مانند سابقه اجرایی، توان انتقال فناوری، کیفیت اجرای پروژه و توان مهندسی، اساس انتخاب هستند.
ضرورت تغییر نگاه در ایران
اگر بخواهیم صنعت نفت و گاز کشور با سرعت، کیفیت و بازدهی بیشتر توسعه یابد، باید نگاه خود به پیمانکار را از سطح “کاسب پروژه” به “شریک توسعه” ارتقا دهیم. پیمانکاران شایسته باید مورد حمایت قرار گیرند، نه صرفاً در رقابت‌های فرسایشی و مناقصه‌های ارزان‌محور تحلیل روند.
در شرایط سخت تحریم، این پیمانکاران داخلی بودند که میدان را خالی نکردند. پروژه‌هایی مانند فازهای پارس جنوبی، خطوط انتقال گاز و پالایشگاه ستاره خلیج فارس، بدون حضور پیمانکاران توانمند ایرانی، به بهره‌برداری نمی‌رسیدند.
جمع‌بندی
پیمانکاران صنعت نفت، گاز و پتروشیمی نقش حیاتی در تحقق اهداف توسعه‌ای کشور دارند. آن‌ها نه‌تنها سازندگان زیرساخت، بلکه حاملان دانش، اشتغال و خودکفایی هستند. اگر می‌خواهیم آینده انرژی ایران را بسازیم، باید پیمانکار را بازوی راهبردی توسعه بدانیم، نه تنها یک طرف قرارداد.
در یک کلام، توسعه بدون پیمانکار، رؤیاست؛ اما توسعه با نگاه کاسب‌کارانه به پیمانکار، کابوس است.