رقابت جهانی بر سر بازار گاز طبیعی وارد فاز تازه‌ای شده است؛ جایی که آمریکا با سرعتی چشمگیر در حال تبدیل شدن به قدرت نخست صادرات LNG در جهان است. این تحول نه‌فقط معادلات اقتصادی بازار انرژی، بلکه موازنه‌های ژئوپلیتیکی را دگرگون کرده و فرصت‌ها و تهدیدهای جدیدی را پیش‌روی کشورهایی چون ایران قرار داده است؛ کشوری با دومین ذخایر بزرگ گاز جهان که هنوز از حضور در بازی جهانی انرژی بازمانده است.

اختصاصی نفت آرا،در سال‌های اخیر، بازار جهانی گاز طبیعی وارد مرحله‌ای تازه شده است؛ مرحله‌ای که در آن وابستگی سنتی به خطوط لوله، جای خود را به رقابتی نوین بر سر صادرات LNG داده است. در قلب این تحول، ایالات متحده با شتابی کم‌سابقه در حال تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع در جهان است؛ حرکتی که نه‌فقط اهداف اقتصادی، بلکه برنامه‌ای عمیق برای بازسازی نظم ژئوپلیتیکی انرژی را دنبال می‌کند.
گاز به‌مثابه ابزار ژئوپلیتیکی؛ آمریکا به دنبال چه چیزی است؟
ایالات متحده، به‌ویژه پس از بحران اوکراین، سیاست انرژی خود را بر مبنای کاستن از نفوذ روسیه در بازار گاز اروپا بازتعریف کرده است. صادرات LNG آمریکا به اروپا، از منظر اقتصادی، با هزینه‌های بالاتر از گاز خط لوله روسیه همراه است، اما از دید ژئوپلیتیک، به واشنگتن امکان می‌دهد که اروپا را از وابستگی استراتژیک به روسیه خارج کند. در همین راستا، پروژه‌های LNG آمریکا در سواحل خلیج مکزیک با حمایت گسترده مالی و حقوقی دولت فدرال توسعه یافته‌اند و صادرات این سوخت به کشورهای متحد آمریکا، از جمله ژاپن، کره جنوبی و اتحادیه اروپا، در اولویت قرار گرفته است.
در این بازی ژئوپلیتیکی، LNG به ابزاری برای دیپلماسی انرژی آمریکا تبدیل شده است. ایالات متحده نه‌فقط به دنبال بازار، بلکه به دنبال نفوذ سیاسی از مسیر انرژی است. همان‌طور که در پرونده اوکراین دیده شد، توانایی آمریکا در جایگزینی گاز روسیه، نقش تعیین‌کننده‌ای در انسجام جبهه غرب علیه مسکو داشت.
تغییر هندسه بازار گاز؛ فشار بر بازیگران سنتی
رشد صادرات LNG آمریکا، به‌ویژه در اروپا و آسیا، ساختار سنتی بازار گاز را که بر مبنای قراردادهای بلندمدت، خطوط لوله و وابستگی منطقه‌ای شکل گرفته بود، به چالش کشیده است. بازیگرانی چون روسیه، قطر و حتی ایران، ناگزیر به بازنگری در راهبردهای صادراتی خود شده‌اند. روسیه تلاش کرده با توسعه پروژه‌های LNG مانند یامال و آرکتیک LNG موقعیت خود را در بازار حفظ کند، اما محدودیت‌های تحریمی و فنی همچنان مانع بزرگی هستند.
در این میان، کشورهایی نظیر آلمان، لهستان، هند و حتی پاکستان، به‌دلیل دسترسی آسان‌تر به بازارهای سیال LNG، به‌سمت تنوع‌بخشی به منابع تأمین خود حرکت کرده‌اند. بندرها و ترمینال‌های واردات LNG در حال افزایش‌اند و این روند، تقاضای گاز خط لوله را در بلندمدت تهدید می‌کند.
موقعیت ایران؛ از فرصت تا تهدید
برای ایران، این تغییرات هم تهدید است و هم فرصت. از یک‌سو، تداوم تحریم‌ها، عدم دسترسی به فناوری‌های مایع‌سازی گاز، و نبود زیرساخت‌های صادرات LNG، موقعیت ایران را در این بازار سیال تضعیف کرده است. ایران با در اختیار داشتن دومین ذخایر گاز جهان، نتوانسته نقشی شایسته در بازار جهانی ایفا کند و همچنان عمدتاً صادرکننده گاز از طریق خطوط لوله به ترکیه و عراق است؛ بازاری محدود، سیاسی و ناپایدار.
از سوی دیگر، بازار جهانی LNG به‌واسطه افزایش تقاضا، به‌ویژه در آسیا، همچنان ظرفیت پذیرش بازیگران جدید را دارد. اگر ایران بتواند با مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی (خصوصاً چینی‌ها) پروژه‌های LNG معوق مانند ایران LNG یا پروژه‌های جدید در عسلویه را احیا کند، می‌تواند بخشی از بازار را به‌دست آورد. علاوه بر آن، قراردادهای تهاتر گاز با کشورهای آسیای مرکزی یا سرمایه‌گذاری مشترک در پایانه‌های LNG در کشورهای ثالث (نظیر عمان، پاکستان یا سریلانکا) می‌تواند به‌عنوان مدل‌های عبور از تحریم‌ها مطرح شود.
جمع‌بندی: ایران باید وارد بازی شود
رقابت بر سر بازار گاز، وارد مرحله‌ای ژئوپلیتیکی شده است؛ مرحله‌ای که در آن صرف داشتن ذخایر یا حتی خطوط لوله کافی نیست. ایران برای ایفای نقش در بازار جهانی گاز باید راهبردی مشابه آنچه در بخش نفت مطرح شد – یعنی حضور در زنجیره پایین‌دستی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های صادراتی خارج از کشور، و مشارکت در پروژه‌های پالایش یا مایع‌سازی گاز در کشورهای ثالث – در پیش گیرد. در غیر این صورت، جایگاه گازی ایران در معادلات آینده انرژی جهان، صرفاً یک «ظرفیت بالقوه» باقی خواهد ماند.