در دنیای امروز که حمل‌ونقل بین‌المللی نقش کلیدی در زنجیره تأمین جهانی دارد، مدیریت صحیح کالاهای خطرناک به یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان حوزه لجستیک، ایمنی دریایی و محیط زیست بدل شده است. از مواد منفجره تا گازهای سمی و رادیواکتیو، هر یک از این کالاها در صورت نگهداری و حمل غیراستاندارد، می‌توانند فاجعه‌ای انسانی، اقتصادی و زیست‌محیطی رقم بزنند. این گزارش به بررسی ابعاد مختلف حمل و نگهداری کالاهای خطرناک بر اساس استانداردهای جهانی و الزامات قانونی و فنی می‌پردازد.

اختصاصی نفت آرا،کالاهای خطرناک (Hazardous Materials) شامل طیف وسیعی از مواد شیمیایی، صنعتی و انرژی‌بر هستند که در صورت حمل و نگهداری نادرست می‌توانند منجر به خسارات جانی، مالی و زیست‌محیطی جبران‌ناپذیر شوند. صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، مواد شیمیایی و حتی لجستیک دریایی و زمینی، همه به نحوی با این مواد درگیر هستند. در این گزارش، به الزامات جامع جهانی برای حمل، نگهداری، بیمه و مسئولیت حقوقی این کالاها پرداخته شده است.
۱. طبقه‌بندی و شناسایی کالای خطرناک: مبنای مدیریت ریسک
مطابق با استانداردهای بین‌المللی، خصوصاً UN Recommendations on the Transport of Dangerous Goods، کالاهای خطرناک به ۹ کلاس اصلی تقسیم می‌شوند:
-مواد منفجره
- گازها (قابل اشتعال، غیرقابل اشتعال، سمی)
- مایعات قابل اشتعال
- جامدات قابل اشتعال
- مواد اکسیدکننده و پراکسیدهای آلی
- مواد سمی و عفونی
- مواد رادیواکتیو
- مواد خورنده
- سایر مواد خطرناک (مانند باتری‌های لیتیومی)
هر ماده دارای کد UN، برچسب خطر و برگه اطلاعات ایمنی (MSDS) است که حمل‌کننده موظف به دریافت و بررسی دقیق آن است.
۲. شرایط ایمنی حمل‌ونقل مطابق با استانداردهای بین‌المللی
الف) بسته‌بندی و نشانه‌گذاری
 •  استفاده از بسته‌بندی مقاوم در برابر ضربه، حرارت و نشتی
 • درج لیبل هشداردهنده، کلاس خطر، شماره UN و نمادهای استاندارد
 •  ارائه MSDS کامل و دقیق از سوی فرستنده
ب) انتخاب وسیله حمل مناسب
• کامیون‌ها و تانکرهای مخصوص برای مواد قابل اشتعال یا خورنده
• کانتینرهای ایزوله‌شده برای مواد حساس به دما
• کشتی‌ها یا واگن‌های دارای مجوز از IMO یا اتحادیه راه‌آهن
ج) آموزش رانندگان و کارکنان
• رانندگان باید دوره‌های آموزشی IMDG، ADR یا IATA را گذرانده باشند
•  آشنایی کامل با پروتکل‌های ایمنی و نحوه مدیریت شرایط اضطراری الزامی است
۳. الزامات نگهداری و انبارش کالای خطرناک
•  انبار باید از نظر تجهیزات ایمنی (سیستم تهویه، هشدار حریق، کف‌پوش ضدنشتی) کاملاً استاندارد باشد
• کالاهای ناسازگار باید با فاصله و به‌صورت جداگانه ذخیره شوند
•  دمای نگهداری کنترل‌شده برای مواد حساس به حرارت
• دسترسی محدود و کنترل‌شده برای پرسنل
• انبارها باید در لیست بازرسی‌های دوره‌ای نهادهای نظارتی قرار داشته باشند
۴. الزامات بیمه‌ای در حمل کالای خطرناک
الف) بیمه مسئولیت حمل‌کننده (Carrier’s Liability Insurance)
پوشش خسارات وارده به اشخاص ثالث، آلودگی زیست‌محیطی، انفجار، آتش‌سوزی و نشت مواد.
ب) بیمه CMR (در حمل جاده‌ای بین‌المللی)
بر اساس کنوانسیون CMR، مسئولیت حمل‌کننده محدود به وزن کالا و نرخ SDR محاسبه می‌شود.
ج) بیمه Environmental Pollution Liability
در برخی کشورها، برای مواد خاص مثل سوخت یا اسید، بیمه آلودگی محیطی اجباری است.
نکته: بدون بیمه‌نامه معتبر، حمل کالای خطرناک غیرقانونی و از نظر حقوقی بسیار پرریسک است.
۵. الزامات حقوقی و مسئولیت شرکت‌های حمل‌ونقل
شرکت‌های حمل‌ونقل در برابر بروز هرگونه حادثه موظف به پاسخگویی هستند. الزامات اصلی عبارت‌اند از:
• اخذ مجوزهای رسمی از مراجع ذی‌صلاح (وزارت راه، سازمان بنادر، گمرک و …)
• ثبت اطلاعات دقیق کالا و اخذ تأییدیه از فرستنده
• اعلام فوری حادثه به مراجع داخلی و بین‌المللی
• رعایت کامل کنوانسیون‌های بین‌المللی (IMO، ADR، IATA)
مسئولیت فرستنده کالا
در صورتی که اطلاعات نادرست درباره ماهیت کالا ارائه شود (مثلاً اظهار کالای خطرناک به عنوان کالای عادی)، مسئولیت حقوقی حادثه بر عهده فرستنده خواهد بود.
۶. جریمه‌ها، پیگرد قانونی و تعلیق فعالیت
در صورت عدم رعایت الزامات:
•  جریمه نقدی و توقف فعالیت شرکت حمل‌ونقل
• سلب مجوز حمل بین‌المللی
• پیگرد کیفری مدیر شرکت در موارد منجر به مرگ یا آلودگی زیست‌محیطی
•توقیف کالا یا وسیله نقلیه تا رفع نقص‌های ایمنی
جمع‌بندی و توصیه‌های استراتژیک
حمل کالای خطرناک، ترکیبی از تخصص فنی، رعایت الزامات قانونی و آگاهی از ریسک‌های حقوقی است. برای کاهش خطر و هزینه‌های ناشی از تخلف، شرکت‌های حمل‌ونقل باید:
1. تیم ایمنی و حقوقی تخصصی در کنار تیم عملیات داشته باشند
2. بیمه‌نامه‌های جامع و معتبر برای هر حمل دریافت کنند
3. فرایند کنترل کیفیت و تأیید اطلاعات کالا را به‌صورت سیستماتیک پیاده‌سازی کنند
4. رانندگان، انبارداران و مدیران را به‌طور مستمر آموزش دهند