نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی تهران در حالی به کار خود پایان داد که غیبت گسترده شرکت‌های بزرگ خارجی، از غول‌های نفتی گرفته تا تأمین‌کنندگان قطعات و مواد شیمیایی تخصصی، بیش از هر دستاوردی به چشم آمد؛ غیبتی که نه فقط یک خلأ نمادین، بلکه نشانه‌ای از انزوای تکنولوژیک و افول پیوندهای جهانی صنعت نفت ایران است.

اختصاصی نفت آرا،بیست‌و نهمین دوره نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی تهران در شرایطی برگزار شد که صنعت انرژی ایران بیش از هر زمان دیگری در جست‌وجوی توسعه، نوسازی و جلب سرمایه‌گذاری است. با این حال، بزرگ‌ترین ویژگی این دوره نه در حضور پررنگ شرکت‌های داخلی یا شعارهای راهبردی مسئولان، بلکه در غیبت معنادار شرکت‌های بزرگ خارجی و تأمین‌کنندگان کلیدی تجهیزات و مواد شیمیایی تخصصی نمود یافت.
غیبتی که در ظاهر یک نکته حاشیه‌ای به‌نظر می‌رسد، اما در واقع سیگنالی راهبردی از انزوای فزاینده صنعت نفت ایران در سطح بین‌المللی است؛ وضعیتی که می‌تواند روند توسعه پروژه‌ها، انتقال فناوری و تعاملات صنعتی را با اختلال جدی مواجه کند.
غایبان بزرگ: از شرکت‌های نفتی تا سازندگان قطعات حیاتی
در میان شرکت‌هایی که در این دوره غایب بودند، نام‌هایی چون توتال، شل، بی‌پی، انی، شلمبرژه، و وود گروپ دیده می‌شود؛ برندهایی که در سال‌های پسابرجام امید به بازگشت آن‌ها در همکاری‌های نفتی بالا بود. اما غیبت امسال تنها به غول‌های بالادستی محدود نشد.
بخش حیاتی‌تری از غایبان، سازندگان تجهیزات، قطعات و مواد مصرفی صنعت نفت بودند؛ از شرکت‌های سازنده کمپرسور و توربین گرفته تا تولیدکنندگان ابزار دقیق، مبدل‌های حرارتی، کاتالیست‌ها، مواد شیمیایی فرآیندی، نرم‌افزارهای کنترلی و تجهیزات پالایشگاهی.
برندهایی مانند Siemens، Honeywell، ABB، Emerson، Yokogawa، UOP، Axens، BASF، Clariant، Alfa Laval و MAN، که حضورشان در چنین رویدادهایی معیار اتصال ایران به زنجیره جهانی انرژی تلقی می‌شد، در این دوره حضور نداشتند. حتی برخی شرکت‌های آسیایی که معمولاً در شرایط تحریمی در کنار ایران بودند (از کره جنوبی، ژاپن و مالزی)، در این دوره غایب بودند یا مشارکت محدودی داشتند.
علل غیبت: ترکیبی از تحریم، بی‌ثباتی داخلی و نبود چشم‌انداز روشن
یکم. تحریم‌های ثانویه و ریسک مالی بالا
شرکت‌هایی که در بازار آمریکا یا اروپا فعالیت دارند، به‌دلیل ترس از جریمه‌های ثانویه خزانه‌داری آمریکا، از هرگونه ارتباط مستقیم با صنعت نفت ایران پرهیز می‌کنند. حتی حضور در نمایشگاهی که تحت حمایت وزارت نفت ایران برگزار می‌شود، برای آن‌ها می‌تواند پرهزینه باشد.
دوم. نبود بستر مطمئن برای سرمایه‌گذاری
سرمایه‌گذاران و تأمین‌کنندگان جهانی ایران را کشوری پرریسک، با مقررات ناپایدار، ضعف در حمایت قانونی، و ساختار مبهم بانکی می‌دانند. تجربه‌های قبلی مانند خروج ناگهانی شرکت‌ها پس از بازگشت تحریم‌ها، بی‌اعتمادی نسبت به استمرار همکاری با ایران را تشدید کرده است.
سوم. پیام سیاسی و بی‌اعتمادی راهبردی
عدم حضور این شرکت‌ها فقط ناشی از محدودیت اقتصادی نیست؛ بسیاری از آن‌ها، با توجه به وضعیت سیاست خارجی ایران، از ورود به بازار انرژی کشور به‌عنوان یک ریسک استراتژیک اجتناب می‌کنند. به‌زبان ساده‌تر، آینده‌ای برای تعامل پایدار با صنعت نفت ایران نمی‌بینند.
چه کسانی آمدند و آیا جای خالی را پر کردند؟
برخی شرکت‌ها از چین، روسیه، هند و چند کشور منطقه‌ای در این دوره حضور داشتند؛ شرکت‌هایی که اغلب با انگیزه‌های صادراتی، تأمین مالی پروژه‌ها، یا به‌دنبال انعقاد قراردادهای EPC وارد تعامل می‌شوند. اما:
•کیفیت تجهیزات آن‌ها قابل مقایسه با شرکت‌های اروپایی نیست.
•بسیاری فاقد گواهینامه‌های بین‌المللی یا تجربه اجرای پروژه‌های پیچیده هستند.
•عمده فناوری آن‌ها از نسل‌های پیشین کپی‌برداری شده است.
بنابراین، این حضورها به معنای پر شدن خلأ فناورانه نیست، بلکه بیش‌تر نشان‌دهنده تغییر اجباری سبد شرکای صنعت نفت ایران است.
پیامدهای غیبت گسترده شرکت‌های جهانی
۱. توقف یا کند شدن به‌روزرسانی تأسیسات پالایشگاهی، پتروشیمی و میادین نفتی
۲. افزایش هزینه‌ها و ریسک پروژه‌ها به دلیل تأمین از منابع غیرمستقیم یا بی‌کیفیت
۳. وابستگی بیشتر به بازارهای خاکستری و واسطه‌های غیرشفاف
۴. عدم انتقال فناوری و دانش فنی به نیروهای داخلی
۵. تشدید انزوای ساختاری صنعت نفت ایران در اکوسیستم جهانی انرژی
جمع‌بندی:صدای خاموش یک بحران عمیق
نمایشگاه نفت ۱۴۰۴ تهران در ظاهر با شعارهای ملی‌گرایانه، برنامه‌های خودکفایی و رونمایی از دستاوردهای داخلی برگزار شد؛ اما در باطن، صدای خاموش یک بحران عمیق در روابط بین‌المللی صنعت نفت ایران بود. غیبت برندهای معتبر جهانی، پیام واضحی برای سیاست‌گذاران دارد: بدون اصلاحات ساختاری در سیاست خارجی، شفاف‌سازی فضای اقتصادی، و بازسازی اعتماد جهانی، توسعه صنعت انرژی ایران نه‌فقط دشوار، بلکه ناپایدار خواهد بود.