اختصاصی نفت آرا،ایران اکسپو ۲۰۲۵، به‌عنوان پنجمین دوره از نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی کشور، مهم‌ترین ویترین برای نمایش ظرفیت‌های تولیدی و صادراتی ایران بود. حضور هزاران تاجر و مقام رسمی از ده‌ها کشور، نشان داد که ایران علیرغم تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی و لجستیکی، همچنان قابلیت بازیگری در بازارهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را دارد.
در چنین بستری، اجلاس همکاری‌های اقتصادی با آفریقا نیز مکمل راهبرد «نگاه به جنوب جهانی» دولت سیزدهم بود؛ رویکردی که جایگزین نگاه سنتی به غرب شده و به دنبال ایجاد بازارهای جایگزین است.
تحلیل: ایران با برگزاری هم‌زمان این دو رویداد، تلاش دارد دیپلماسی اقتصادی را از سطح شعار به کنش‌های عملیاتی نزدیک کند؛ اما در نبود زیرساخت‌های پایدار برای تجارت خارجی (از جمله بانک، حمل‌ونقل و بیمه بین‌المللی)، این رویدادها بیش از آنکه محرک صادرات باشند، بیشتر جنبه نمادین دارند مگر اینکه تداوم داشته باشند.
آفریقا: شریک استراتژیک یا بازار گذرا؟
حضور بیش از ۵۰ کشور آفریقایی در اجلاس اقتصادی و سفر هیئت‌های متعددی به اصفهان، نشان‌دهنده علاقه متقابل برای گسترش روابط است. قاره آفریقا با جمعیتی بالغ بر ۱.۳ میلیارد نفر و رشد اقتصادی قابل‌توجه، یکی از آخرین بازارهای بکر در جهان محسوب می‌شود. کشورهای این قاره به‌شدت نیازمند کالاهای صنعتی، کشاورزی، خدمات فنی-مهندسی و زیرساختی هستند؛ حوزه‌هایی که ایران در آن‌ها مزیت نسبی دارد.
تحلیل: آفریقا می‌تواند به‌عنوان شریک راهبردی ایران در برابر فشارهای اقتصادی غرب عمل کند. اما برای حفظ این رابطه، ایران باید مزیت‌های رقابتی خود را به‌صورت پایدار تثبیت کند، نه مقطعی. فقدان خطوط منظم کشتیرانی، پرواز مستقیم و سازوکارهای بانکی مستقل از دلار، تهدیدی جدی برای دوام این رابطه است.
نقش مغفول‌مانده بخش خصوصی
در هر دو رویداد، شعار اصلی «نقش‌آفرینی بخش خصوصی» بود؛ اما شواهد میدانی حاکی از آن است که شرکت‌های دولتی یا خصولتی، سهم غالب را در ویترین ایران اکسپو داشتند. بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط که بازیگران اصلی صادرات غیرنفتی‌اند، به دلیل هزینه بالا یا کمبود زیرساخت، از این فرصت‌ها بهره‌مند نشدند.
تحلیل: بدون توانمندسازی بنگاه‌های کوچک و متوسط (SMEs)، تحقق هدف صادرات ۱۰ میلیارد دلاری به آفریقا ممکن نیست. درحالی‌که شرکت‌های خصوصی ایرانی در حوزه‌هایی مانند ماشین‌آلات سبک، دارو، مصالح ساختمانی، فناوری اطلاعات و خدمات فنی قابلیت بالایی دارند، اما حضورشان در چنین رویدادهایی هنوز محدود است.
از نمایشگاه تا قرارداد: حلقه مفقوده اجرا
اگرچه برگزاری نمایشگاه و اجلاس می‌تواند زمینه‌ساز توافقات تجاری و سرمایه‌گذاری شود، اما تجربه نشان داده که بسیاری از تفاهم‌نامه‌ها به قرارداد نمی‌انجامند. علت؟ نبود پیگیری، سازوکارهای حقوقی و ضمانت اجرا.
تحلیل: دیپلماسی اقتصادی موفق، تنها به برگزاری رویداد محدود نمی‌شود؛ بلکه به نهادسازی، هماهنگی بین‌بخشی، ایجاد مشوق‌های صادراتی و تعریف پروژه‌های مشترک نیاز دارد. اگر ایران نتواند ساختارهای حمایتی پس از نمایشگاه را تقویت کند، این فرصت تاریخی نیز به سرنوشت رویدادهای مشابه در گذشته دچار خواهد شد.
 فرصت‌ها و تهدیدها در یک نگاه

جمع‌بندی: آزمونی برای عزم ایران
برگزاری ایران اکسپو ۲۰۲۵ و اجلاس همکاری‌های ایران و آفریقا را باید به‌عنوان آزمونی برای اثبات کارآمدی سیاست «دیپلماسی اقتصادی فعال» در دولت سیزدهم تلقی کرد. اگرچه این رویدادها در سطح برگزاری موفقیت‌آمیز بودند، اما میزان اثربخشی آن‌ها به یک سؤال کلیدی گره خورده است: چه تعداد قرارداد اجرایی تا پایان ۱۴۰۴ به امضا و اجرا می‌رسد؟
تا زمانی که نتیجه ملموسی در تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری مشترک حاصل نشود، این دستاوردها در حد یک نمایش باقی خواهد ماند.