اختصاصی نفت آرا،در عصر جدید انرژی، گاز طبیعی مایع (LNG) به عنوان یکی از ارکان حیاتی امنیت انرژی جهانی شناخته می‌شود. کشورهایی که به منابع گسترده گاز طبیعی دسترسی دارند، از طریق توسعه زیرساخت‌های LNG نه تنها به درآمدهای پایدار ارزی دست یافته‌اند، بلکه نفوذ ژئوپلیتیکی خود را در بازارهای مصرف انرژی تقویت کرده‌اند. در این میان، ایران به‌رغم دارا بودن دومین ذخایر گاز طبیعی جهان، همچنان از قطار رقابت جهانی در این عرصه عقب مانده است.
وضعیت جهانی LNG: شتاب رو به جلو
تا آوریل ۲۰۲۳، ظرفیت مایع‌سازی گاز طبیعی در جهان به ۴۷۸ میلیون تن در سال رسید. سه کشور آمریکا، قطر و استرالیا بیش از نیمی از این ظرفیت را در اختیار دارند. رشد صادرات آمریکا، تنها در یک دهه، موقعیت این کشور را از واردکننده گاز به یک ابرصادرکننده LNG تغییر داد.
در سال ۲۰۱۲، تجارت جهانی LNG حدود ۲۳۷ میلیون تن بود؛ در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۲ به ۴۰۱ میلیون تن رسید. این افزایش چشمگیر، نشانه‌ای از تقاضای فزاینده در بازارهای آسیایی، به‌ویژه چین، هند، ژاپن و کره جنوبی، و همچنین نیاز اروپا به تنوع‌بخشی منابع انرژی در سایه بحران اوکراین است.
ایران: غول گازی که همچنان غایب است
با بیش از ۳۳ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی اثبات‌شده، ایران پس از روسیه دومین کشور دارنده منابع گاز است. با این حال، سهم ایران از بازار جهانی LNG، تقریباً صفر است.
سه پروژه بزرگ LNG ایران، شامل ایران LNG، پارس LNG و پرشین LNG، سال‌هاست به دلایل متعددی از جمله تحریم، نبود فناوری، تأمین مالی و مشکلات داخلی به حالت تعلیق درآمده‌اند. در حالی که رقبای منطقه‌ای مانند قطر و روسیه، سهم خود را در بازار جهانی توسعه داده‌اند، ایران همچنان در مرحله اول صادرات گاز از طریق خط لوله باقی مانده است.
چالش‌های ساختاری ایران در توسعه LNG
۱. ناترازی گاز در داخل کشور
رشد بی‌رویه مصرف داخلی گاز، اتکای بیش‌ازحد به میدان پارس جنوبی و نبود مدیریت بهینه مصرف، موجب شده در فصول سرد با کمبود گاز مواجه شویم. در چنین شرایطی، اختصاص گاز برای صادرات LNG، بدون حل بحران تأمین داخل، عملاً غیرممکن است.
۲. تحریم‌های فناورانه و سرمایه‌ای
تحریم‌های بین‌المللی، ایران را از دسترسی به فناوری‌های پیشرفته مایع‌سازی گاز محروم کرده است. از سوی دیگر، نبود ثبات در سیاست‌گذاری و فضای اقتصادی، مانع جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی شده است.
۳. ضعف در دیپلماسی انرژی و استراتژی منطقه‌ای
در حالی که قطر از مزایای دیپلماسی فعال انرژی و مشارکت در پروژه‌های مشترک بهره‌مند شده، ایران تاکنون فاقد استراتژی منسجم منطقه‌ای برای تعامل گازی با کشورهای همسایه و بازارهای واردکننده بوده است.
راهکارهای ممکن برای بازگشت به صحنه
• توسعه پروژه‌های کوچک‌مقیاس LNG (Mini LNG) با اتکا به توان داخلی و فناوری شرکای شرقی همچون چین و روسیه
• واردات گاز از ترکمنستان و روسیه برای تأمین نیاز داخلی و آزادسازی بخشی از گاز جنوب برای مایع‌سازی و صادرات
• اصلاح ساختار مصرف داخلی، بازنگری در یارانه‌ها و ارتقاء بهره‌وری در صنایع و نیروگاه‌ها
• فعال‌سازی بخش خصوصی در قالب کنسرسیوم‌های مشترک برای اجرای پروژه‌های LNG با مدل‌های کم‌هزینه و قابل کنترل
نتیجه‌گیری
بازار LNG جهانی در حال بازترسیم معادلات قدرت است؛ هر کشوری که زودتر و هوشمندتر عمل کند، سهم بیشتری از آینده انرژی جهان را از آن خود خواهد کرد. برای ایران، پنجره فرصت هنوز بسته نشده، اما هر تأخیر بیشتر، به معنای افزایش فاصله با رقبا و کاهش قدرت چانه‌زنی در بازار انرژی خواهد بود.